Tập podcast Viettel Vibes "Nghịch lý yêu con: Chọn tin con hay theo nỗi sợ?" với câu chuyện của chị Lê Thu Hường, một đồng nghiệp tại VTS đã mang lại thật nhiều cảm xúc, và những suy ngẫm về hành trình làm mẹ. Chị Hường có 4 người con ở các lứa tuổi khác nhau, trải dài từ tiểu học đến đại học. Với chị, giai đoạn các con bước vào tuổi dậy thì đặc biệt từ lớp 7 đến lớp 10 là thời điểm đầy thử thách, dễ khiến những người làm cha mẹ như “biến thành một người khác”.

Câu chuyện của chị Hường và cô con gái đầu là một minh chứng rõ nét. Năm lớp 8, con gái chị nuôi mơ ước thi vào trường chuyên, nhưng chị lại định hướng con theo một con đường khác. Có lẽ trong những lần trò chuyện, con đã cảm nhận được sự không ủng hộ của mẹ nên không chia sẻ, mà âm thầm tự ôn luyện. Áp lực lớn khiến con rơi vào khủng hoảng tâm lý và cần đến sự hỗ trợ về tâm lý.

Khi lần đầu tiên cùng con gặp nhà trị liệu tâm lý, chị Hường vẫn rất tự tin rằng mình là một người mẹ không khắt khe. Nhưng chị choáng váng khi nghe con nói: “Lỗi là tại mẹ cháu.” Một câu nói khiến chị mất ngủ cả tuần. Sau đó, khi hai mẹ con mở lòng với nhau, con mới tâm sự rằng con không muốn mẹ buồn nên đã không chia sẻ, nhưng nguyên nhân sâu xa còn là nỗi lo sợ COVID khiến mọi kế hoạch học tập bị gián đoạn, trong khi con rất khao khát đạt mục tiêu vào trường chuyên.

Cuối cùng, con gái chị đã tự dùng tiền tiết kiệm để đăng ký thi và đỗ trường chuyên. Trong khoảnh khắc con báo tin trúng tuyển, chị vừa tự hào, vừa dằn vặt: “Tại sao mẹ không đồng ý mà con vẫn làm?” Hai mẹ con đã tranh luận căng thẳng suốt nhiều ngày, cho đến khi con nói một câu khiến chị suy nghĩ: “Mẹ ơi, con đã mất rất nhiều thời gian và công sức để đạt được kết quả hôm nay. Con đã lập kế hoạch, kiên trì theo đuổi nó mỗi ngày. Xin mẹ hãy cho con được tiếp tục kế hoạch mà con đã bắt đầu.” Chính câu nói của con gái khiến chị dừng lại một nhịp và thấy rằng mình đã có thể buông tay con ra.

“Đến bây giờ, đôi khi nghĩ lại chị vẫn day dứt vì đã không hiểu được áp lực của con sớm hơn, một cô bé tuổi teen phải giấu mơ ước, tự ôn thi giữa mùa dịch, và mang cả gánh nặng tâm lý chỉ vì sợ mẹ buồn” - Chị Thu Hường chia sẻ cùng Viettel Vibes khi nhìn lại hành trình làm mẹ của “em bé lớn”, như cách mà chị vẫn thường hay gọi con.

Không chỉ trong học tập, con gái chị cũng trải qua nhiều biến đổi trong tuổi dậy thì. Từ một em bé tóc dài, mặc váy, cô bé bỗng chuyển sang cắt tóc ngắn, ăn mặc tomboy và bộc bạch mong muốn trở thành con trai. Con từng nói là vì nhìn mẹ vất vả quá nên không muốn làm con gái. Dù ngạc nhiên và đôi lúc phát cáu với những hành vi của con nhưng chị chưa từng cấm đoán hay kỳ thị, chỉ chọn tiếp tục đồng hành cùng con. Sau một thời gian , khi con chuẩn bị vào đại học thì con dần thay đổi, có bạn trai và ngày càng nữ tính hơn. Có lẽ suy nghĩ ngày ấy là nhất thời khi con thấy mẹ quá vất vả mà thôi.

Sau tất cả, điều chị Hường rút ra là: Sợi dây kết nối giữa mẹ và con rất quan trọng và phải giữ lấy bằng mọi giá. Nó không cần điều gì to tát, đôi khi chỉ là một lời hỏi han, một buổi đi ăn cùng nhau, một buổi cafe cuối tuần… nhưng lại là thứ giúp giữ sự kết nối giữa cha mẹ và con.

Cha mẹ cần 2 điều này để nói chuyện được với con

Đối thoại cởi mở chính là chìa khóa để kết nối với con, nhưng có một rào cản thực tế là đôi khi không phải cha mẹ không muốn trò chuyện với con, mà là không biết phải nói làm sao.

Chị Thu Hường cũng chia sẻ rằng không phải lúc nào chị cũng nói chuyện được với con. Có những điều chị không thể dung hòa được, đơn giản vì chị và các con thuộc về hai thế hệ quá khác nhau. Chị nói: “Mình không đánh móng tay, không xăm hình. Nhưng bọn trẻ bây giờ thì khác."

Khoảng cách ấy là điều rất nhiều cha mẹ cảm thấy và cũng là rào cản khiến họ khó bắt chuyện với con. Nhưng chuyên gia tâm lý Kim Chi đặt một câu hỏi đáng suy ngẫm: Có thật là vì khác thế hệ nên mình không thể hiểu nhau?

Thử nhìn lại chính mình: ngay cả với những người bạn thân hay đồng nghiệp cùng tuổi, chúng ta đâu phải lúc nào cũng "cùng trải nghiệm". Người thì vừa thất nghiệp, người thì vừa có em bé, người thì đang khởi nghiệp đầy áp lực... Sự khác biệt trong trải nghiệm là điều luôn tồn tại giữa con người với nhau, chứ không chỉ giữa các thế hệ.

Vậy nên, nếu đợi "giống nhau" mới nói chuyện được, có lẽ chúng ta sẽ không bao giờ thực sự kết nối sâu sắc với bất kỳ ai. Thay vì thế, hãy học cách trò chuyện dựa trên sự khác biệt. Giống như cách chúng ta kết thân với một đồng nghiệp mới, đâu phải lao vào chia sẻ ngay chuyện đời. Ta bắt đầu bằng một lời chào, một nụ cười, một tin nhắn “trời mưa nhớ mang áo mưa”, một ly cà phê, một câu hỏi vu vơ. Những điều tưởng nhỏ đó lại là sợi dây đầu tiên để hình thành kết nối.

Với con cái cũng vậy, đừng đợi đến khi hai bên "giống nhau" mới mở lời, mà thay vào đó, hãy bắt đầu từ những điều bé nhỏ: Một câu hỏi nhẹ nhàng, một cái gật đầu công nhận, một buổi đi chơi không mục đích gì ngoài việc “muốn ở gần nhau”,... Những điều tưởng như vụn vặt ấy, lại là những viên gạch đầu tiên xây nên một cây cầu giữa hai thế giới.

Theo chuyên gia Kim Chi, điều kiện cần để hai người nói chuyện được với nhau không phải là giống nhau, mà là sự tò mò và sự thiện chí rằng mình mong muốn hiểu câu chuyện của người kia.

Tò mò để muốn biết con đang nghĩ gì, và thiện chí để không phán xét con ngay khi con vừa mở lời. Và khi có đủ sự tò mò và thiện chí, ta sẽ học được cách lắng nghe con, dù ta không cùng trải nghiệm. Và con sẽ cảm nhận được rằng: Dù cha mẹ không hoàn toàn hiểu, nhưng cha mẹ đang cố gắng hiểu con. Đó chính là khởi đầu của kết nối.

Làm cha mẹ là cố gắng làm bạn với con?

Có một quan niệm mà chúng ta vẫn thường nói với nhau rằng: Hãy làm bạn với con. Và như chị Hường chia sẻ, có lúc chị từng cảm thấy mình không thể nói chuyện với con, nhưng khi "cánh cửa" được mở lại thì con gái sẵn sàng chia sẻ đủ chuyện trên đời. Khi mối quan hệ được hàn gắn, cô bé đã nhìn mẹ như một người bạn mà mình tin tưởng và cảm thấy an toàn để tâm sự.

“Cảm ơn Viettel Vibes” đã đồng hành cùng câu chuyện của mẹ con chị. Rất nhiều hình ảnh đã trở lại như nhắc nhở mình cần tích cực hơn nữa trong hành trình cùng các con. Những buổi nói chuyện như thế này là động lực lớn để chị sẽ cùng con tự tin bước tiếp trên hành trình cuộc đời. Biết ơn những nhân duyên đã mang chị em mình được gặp gỡ nhau" - Trích chia sẻ của chị Thu Hường gửi tới ban biên tập Viettel Vibes.

Chuyên gia tâm lý Kim Chi cho rằng "Làm bạn với con" là một mục tiêu tuyệt vời nhưng nếu ta hiểu điều đó chỉ đơn giản là chia sẻ, vui vẻ và bình đẳng thì vẫn chưa đủ. Là cha mẹ, chúng ta cần tôn trọng con, không áp đặt, nhưng đồng thời, với trải nghiệm và góc nhìn của người đi trước, vẫn có những lúc ta cần kiên quyết, nhất là khi những hành vi của con có thể gây hại cho chính sức khỏe hay tương lai của con.

Một điểm then chốt mà chuyên gia Kim Chi nhấn mạnh: Công nhận cảm xúc không có nghĩa là đồng tình với hành vi.

Hai việc này hoàn toàn khác nhau. Công nhận cảm xúc là cách để xây một cây cầu – giúp con hạ phòng thủ, mở lòng. Nhưng sau khi đã có cây cầu, cha mẹ cần bước qua cây cầu đó để cùng con nhìn lại hành vi của mình.

Chuyên gia Kim Chi gợi ý một công thức hai bước rất hiệu quả mà cha mẹ có thể áp dụng mỗi khi gặp một tình huống khó xử với con, đó là công thức: "Công nhận, VÀ..."

BƯỚC 1: Công nhận cảm xúc đằng sau hành vi (Để xây cầu nối)

Hãy thử tìm và gọi tên cảm xúc đã thúc đẩy con làm việc đó.

• Với việc nói dối để được bạn thích, mẹ có thể nói: "Mẹ hiểu là con đã rất lo sợ là bạn không thích con, nên con mới nghĩ đến cách đó."
• Với việc nhịn ăn để mua vé cho thần tượng, mẹ có thể nói: "Mẹ có thể thấy là con thực sự rất, rất hâm mộ thần tượng của mình. Mẹ nghĩ là mẹ hiểu cái cảm giác mong muốn được nhìn thấy thần tượng biểu diễn trực tiếp nó mãnh liệt như thế nào trong con."

Khi nghe những lời này, con sẽ cảm thấy được thấu hiểu, và "bức tường phòng thủ" của con sẽ hạ xuống.

BƯỚC 2: Đặt ra giới hạn cho hành vi, dùng từ "VÀ..." (Không dùng "NHƯNG")

Sau khi đã công nhận, hãy dùng từ "và" để nêu lên quan điểm và giới hạn của mình.

• "...VÀ mẹ cũng tin rằng con xứng đáng được yêu quý vì chính con người thật của con. Con có muốn mẹ cùng con nghĩ xem, có cách nào khác để con cảm thấy tự tin trước bạn mà không cần phải che giấu?".
• "...VÀ việc nhịn ăn để thực hiện một mong muốn, dù chính đáng đến đâu, cũng đều gây hại trực tiếp cho cơ thể con. Tình yêu của con dành cho idol là rất đẹp, chúng ta hãy thử cùng tìm một cách khác để thể hiện nó mà không làm tổn thương chính mình, con nha. Con có ý tưởng nào khác không? Ba/mẹ có thể giúp gì?"

Tại sao lại là "và" mà không phải "nhưng"? Vì từ "nhưng" có xu hướng phủ nhận vế đầu tiên. Còn từ "và" cho thấy sự song hành: Mẹ vừa công nhận cảm xúc của con, VÀ mẹ cũng vừa có một yêu cầu về giới hạn của hành vi: hành vi nào con nên điều chỉnh, hành vi nào có thể chấp nhận. Cứ như vậy, chúng ta sẽ vừa có thể đồng hành lắng nghe, vừa có thể hướng dẫn dẫn dắt con.

Sự thật là làm cha mẹ không chỉ đóng một vai. Chúng ta “đa năng” hơn mình tưởng:

• Có những lúc, ta là bạn đồng hành: cùng con chụp photobooth, học những biểu tượng Gen Z, cùng đăng ảnh lên mạng, cùng cười ngả nghiêng, như chị Hường đã làm.
• Nhưng cũng có lúc, ta cần là người cố vấn: phân tích, tìm hiểu, cùng con nghĩ giải pháp.
• Và không thể thiếu, có những khoảnh khắc ta phải trở thành người bảo vệ – mạnh mẽ đưa ra ranh giới rõ ràng, đặc biệt khi con đang đối mặt với nguy hiểm.

Về tổng thể thì chúng ta vẫn mong muốn làm bạn với con nhiều hơn để sự kết nối có nhiều thiện cảm và có thể nói chuyện được với nhau. Bên cạnh đó, cha mẹ vẫn phải có một phần hàm lượng của người cố vấn và một phần nhỏ nào đó là hàm lượng của người bảo vệ. Và tất cả những vai trò làm bạn, làm cố vấn hay làm bảo vệ là để thực hiện hai nhiệm vụ thiêng liêng mà chúng ta đã nói với nhau trong tập "Làm cha mẹ từ phương xa", đó là trở thành bến cảng an toàn và bệ phóng vững chắc cho con.

Làm cha mẹ là một trong những “dự án” quan trọng và dài hơi nhất mà mỗi chúng ta đảm nhận. Nhưng rốt cuộc, đích đến của hành trình nuôi dạy con là gì?

Mời bạn lắng nghe tập podcast "Nghịch lý yêu con: Chọn tin con hay theo nỗi sợ?" thuộc chuyên mục Viettel Vibes để cùng tìm ra câu trả lời. Khi làm được điều đó, chúng ta mới có thể đồng hành cùng con đón nhận và xử lý những kết quả từ lựa chọn của con, giúp con thực sự lớn lên.

Nếu bạn đang cảm thấy chông chênh giữa công việc và cuộc sống, hãy nhớ rằng Viettel Vibes luôn sẵn sàng lắng nghe bạn. Đây là không gian để cùng nhau chia sẻ câu chuyện, trao đổi góc nhìn, tìm thêm cảm hứng và động lực để làm việc hiệu quả và sống một cuộc đời ý nghĩa hơn.